ديبـاچه کتاب تاریخ ادیان
بسم الله الرّحمن الرّحيم.
الحمد لِلّه ربّ العالمين، و صلّي الله علي جميع انبياء الله و رسله، سيّما أشرفهم و خاتمهم محمّد و آله الطّاهرين، الَّذين اذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيراً، لاسيّما بقيّة الله الاعظم، و لعنةالله علی اعدائهم، والسّلام علينا و عليٰ عبادالله الصّالحين.
سپاس و ستايش خدايي را كه هستي¬بخش آفريدگان و پروردگار عالميان است و سلام و درود بر تمامي انبيا و رسولان الهي كه از طرف خدا براي هدايت انسان¬ها فرستاده شده¬اند، تا با ارائه¬ی¬ برنامه¬ی¬ كامل زندگي بدانان، آن¬ها را به سعادت دنيا و آخرت رهنمون شوند؛ خصوصاً بر اشرف و خاتم آنان محمّد مصطفيٰ و جانشينان معصومش از عترت و خاندانش.
غرض از مطالعه¬¬ تاريخ، بررسي افكار و اعمال مردمان گذشته براي عبرت گرفتن از آن¬هاست؛ ولي بي¬ترديد عالي¬ترين افكار و اعمال انساني در هر زماني، افكار و اعمال ديني او بوده است؛ زيرا انسان با عبادت و دينداري، خود را بالا كشيده و در حدّ فرشتگان و بالاتر از آنان قرار مي¬دهد. از طرفي انسان هم عالي¬ترين هنرها و ابتكارات خود را همواره در ساختن معابد ديني به كار برده است و هم اين¬كه همواره بيشترين انفاق¬هايش را به صورت نذر و نياز و قرباني و صدقه¬ به همنوعان خود ارائه نموده است.
تاريخ ديرينه¬شناسي نشان مي¬دهد، كه انسان از زماني كه خود را مي¬شناخته، همواره با فوق طبيعت رابطه¬ی¬ خاصّ داشته و معتقد بوده است از موجودات و نيروهاي فوق طبيعت مي¬تواند كمك¬هايي دريافت كند؛ ازاين¬رو، همواره به دين ومذهبي اعتقاد داشته و نيروهاي فوق طبيعت را پرستش مي¬كرده است. بسياري از عادات و رسوم فرهنگي و اجتماعي اقوام و ملّت¬هاي مختلف در اين زمان هم از گرايش¬هاي ماوراءطبيعي آنان سرچشمه مي¬گيرند.
از آنجا كه غريزه¬ی¬ خداشناسي و دينداري همچون بسياري از مواهب خدادادي ديگر فطري بشر است، همواره ادياني ـ چه آسماني و چه بشري ـ در بين انسان¬ها و اقوام و ملل مختلف وجود داشته است، كه بعضي از آنان از بين رفته¬اند و بعضي تا كنون باقي مانده-اند. مطالعه¬ی¬ تاريخ اديان نيز نشان مي¬دهد كه انسان در تمامي ادوار حياتش مذهبي بوده است.
از طرف ديگر، ازآنجا كه انديشه¬ی¬ ديني، نخستين و مهم¬ترين انديشه¬اي است، كه براي انسان پيدا شده؛ آن¬گاه به تدريج گسترش يافته، تا به مرحله¬ی رشد و تكامل رسيده است، تا جايي كه بشر لياقت پيدا نمود، خداوند اديان پيش¬رفته¬تري ـ مخصوصاً اسلام را ـ بر وي فرستد؛ ازاين¬رو، مطالعه¬ی تاريخ اديان، در واقع مطالعه¬ی¬ سير تفكّر و انديشه¬ی¬ انساني است كه به صورت «مذهب» تبلور يافته است.
اديان دو نوع¬اند: اديان بشري كه خود انسان¬ها بنا به سائقه¬ی فطرت مذهبيشان بدان رسيده¬اند و اديان آسماني كه از طرف ذات اقدس الهي، بنا بر رحمانيّت و رحيميّت و لطف و مهربانيش، براي هدايت انسان¬ها فرستاده است.
در علم كلام هر متكلّمي سعي مي¬كند، كه جنبه¬هاي مثبت دين و مذهب خودش را برجسته و بزرگ نشان دهد؛ و برعكس، نكات ضعف اديان و مذاهب ديگر را برجسته و مهمّ نشان دهد؛ ولي در تاريخ اديان محقّق مي¬كوشد با بي¬طرفي كامل، همه¬ی¬ اديان و مذاهب و نقاط برجسته و ضعيف هر يك از اديان و مذاهب را مورد بررسي قرار دهد، و آن¬ها را در معرض قضاوت و ديد ديگران قرار دهد، تا خود مردم در باره¬ی¬ آن¬ها قضاوت نموده و حتّي دين و مذهب دل¬خواه خود را از ميان آن¬ها برگزينند.
دكتر رحمت الله قاضيان