نظريّه مُثُل.

افلاطون گفت: آنچه در اين جهان مادّی مشاهده می¬شود، اصل و حقيقتش در جهان ديگری است به نام «جهان مُثُل» و افراد اين جهان در واقع سايه¬ها و عکس¬های حقايق جهان مثل می¬باشند. بوعلی سينا سخت با نظريّه¬ی مثل مخالف بوده و شيخ اشراق و ملّاصدرا طرفدار آن بوده¬اند. البتّه تعبير شيخ اشراق و ملّاصدرا با افلاطون متفاوت بوده و حتّیٰ تعبير ملّاصدرا با تعبير شيخ اشراق متفاوت است. ميرفندرسکی از حکمای دورة صفويّه در مورد نظريّة مثل می¬گويد:

چرخ با اين اختران، نغز وخوش و زيباستی صورتی در زير دارد آنچه در بالاستی

صورت زيرين اگر با نردبان معرفت بر رود بالا همی با اصل خود يکتاستی

اين سخن را در نيابد هيچ فهم ظاهری گر ابونصرستی وگر بوعلی سيناستی

شما پيروزيد: شما از بدو تولّد پيروز و قهرمان بوده¬ايد؛ چون از صد ميليارد اسپرم موجود در قطره¬ی مني، شما در يك مسابقه به جانب تخمك برنده شده¬ايد.

گر از دوست چشمت به احسان اوست تو در بند خويشی نه در بند دوست

سفرهای چهارگانه عرفا: عرفا معتقدند: سير وسلوک عارفانه چهار مرحله دارد: يکی سفر از خلق به حق، که عارف در اين مرحله از طبيعت و پاره¬ای از عوالم ماوراء طبيعت می¬گذرد و به ذات حق می¬رسد. دوّم، سفر به حق در حق، که سالک بعد از شناخت خدا از نزديک به کمک خود او به سير در شئون وکمالات و اسماء و صفات او می¬پردازد. سوّم سير از حق به خلق با حق، که دوباره سالک به ميان خلق برمي¬گردد، منتها ذات حق را با همه چيز و در همه چيز می¬بيند. چهارم سير در خلق با حق، که سالک در اين مرحله به ارشاد و هدايت و دستگيری ديگران می-پردازد، تا آن¬ها را نيز به حق برساند. ملّاصدرا کتاب اسفار خود را براساس نظم و ترتيب اين سفرهای چهارگانة عرفا تنظيم کرده است.

هر ذرّه،‌ كه بيني بيهوده نيست در دهر چون نيست كار يزدان بيهوده آفريدن

نقش تو در دنيا: جهان بسيار عظيم است، هنوز چيزهاي زيادي بايد كشف شوند و رازهاي بسياري كه بسيار شناخته شوند، شما چه نقشي در اين برنامة الاهي داريد؟

گر از دوست چشمت به احسان اوست تو در بند خويشی نه در بند دوست

کسی که دخترش در خانة اوست: از عالمی شيعی که در ميان اهل سنّت می¬زيست، پرسيدند: جانشين پيامبر کيست؟ گفت: «مَنْ بِنْتُهُ فِی بَيْتِهِ: کسی که دخترش در خانه اوست». اهل سنّت پنداشتند، که مقصود او از کسی ابوبکر است، که دخترش عايشه در خانه¬ی پيامبر بوده است؛ در حالی که منظور وی حضرت علی (ع) بوده، که دختر پيامبر (ص) يعني حضرت زهرا (س) در خانه¬ی او بوده است.

عوالم يا طبقات هستی: حکمای اسلامی به چهار عالم يا به چهار نشأه قائل¬اند: عالم طبيعت يا ناسوت، که دارای حرکت و زمان و مکان است؛ عالم مثال يا ملکوت، که برتر از عالم طبيعت است و دارای صور و ابعاد است ولی فاقد حرکت و زمان و مکان است؛ عالم عقول يا جبروت يا عالم معنی، که از صُوَر و اشباح مبرّاست و فوق عالم ملکوت است وبالاخره عالم الوهيّت يا لاهوت يا احديّت كه فوق همه وخالق همه است.

سعديا،‌ دي رفت و فردا هم چنان معلوم نيست

در ميان اين و آن فرصت شمار امروز را

سهم مؤمن در دنيا: سهم مؤمن در دنيا اين است كه دنيا را نسبت به آنچه هنگام ورودش به اين دنيا يافت،‌ كمي زيباتر،‌ مسرّت¬بخش¬تر، عطرآگين¬تر و همسازتر كند.

چهار، چهار، چهار: در میان اهل تسنّن از عالمی شيعی پرسيدند: خلفای پيامبر اکرم (ص) چند نفرند؟ گفت: چقدر بگويم: اربعه، اربعه، اربعه!؟ آن¬ها پنداشتند که برای تأکيد می¬گويد: چهار، چهار، چهار؛ در صورتی که منظور او جمع چهار و چهار و چهار بود، که می-شود دوازده.

حكيمانه پندي دهمت گوش كن بجوي اتّفاق و بترس از نفاق

جدا مي¬كنـــد يازده را دو يك دو يك يازده گردد از نفاق

افلاطون گفته:‌ به شنيدن عادت كن، تا از سخن ابلهان نيز بهره بری.

امام زين¬العابدين (ع) حجّ‌ مي¬گزارد. چون احرام پوشيد، رنگش به زردي گراييد و لرزه بر اندامش افتاد،‌ تا آن حدّ كه لبّيك نتوانست گفت.گفتندش: چرا لبّيك نگويي؟ گفت: ترسم خطاب آيد: لالَبَّيْكَ وَ لاسَعْدَيْكَ. (كشكول شيخ بهايي،|ص 635)

کتاب مجموعه حکمت

دکتر رحمت الله قاضیان