سایت اصول دین


سوره هل أتي در فضيلت اهل بيت(ع)


دکتر رحمت الله قاضیان

5 ـ سوره هل أتي در فضيلت اهل بيت(ع).

امام حسن و امام حسين(ع)بيمار شدند و چون پيامبر(ص) با جمعي از صحابه به عيادتشان رفت به علي(ع)فرمود: خوب است براي شفاي فرزندانت نذري کني. علي(ع) وفاطمه(س) و فضّه خادمه¬ي آن¬ها نذرکردند، که اگر آن¬ها شفا يابند، سه روز روزه بگيرند و طبق رواياتي خود امام حسن و امام حسين(ع) نيز براي سلامت خود نذر كردند. و چون شفا يافتند، علي(ع) سه من جو قرض کرد و فاطمه(س) يک سوّم آن را آرد کرد و نان پخت. دم افطار سائلي بر در خانه آمد و گفت: سلام بر شما اهل بيت پيامبر(ص) ، نيازمندم غذايي به من بدهيد. آن¬ها همگي سهم خود را به آن مسکين دادند و خود جز آب ننوشيدند. روز دوّم را هم روزه گرفتند و موقع افطار وقتي همان نان جوين¬ها را آماده کردند، يتيمي بر در خانه آمد و از آن¬ها تقاضاي غذا کرد وآن¬ها غذاي خود را به آن يتيم دادند و باز با آب افطار کردند. در سوّمين روز نيز که روزه گرفتند، اسيري به هنگام افطار بر در خانه¬ي آنان رفت و از آن¬ها تقاضاي غذا نمود و آن¬ها باز هر يک سهم خود را به آن اسير دادند.

روز بعد چون پيامبر (ص) از حال آن¬ها آگاه شد، فرمود: «اين حال شما بر من بسيار گران است. در اين هنگام جبرئيل نازل شد و گفت: خداوند با چنين خانداني به تو تهنيت مي¬گويد و اين آيات را بر آن حضرت خواند: «إِنَّ الأَبْرارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كانَ مِزاجُها كافُوراً؛ عَيْناً يَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ يُفَجِّرُونَها تَفْجِيرا؛ يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً؛ وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلیٰ‏ حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيرا؛ إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللهِ لانُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لاشُكُورا؛ إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً: به يقين ابرار (ونيكان) از جامی می¬‏نوشند كه با عطر خوشی آميخته است، از چشمه‏ای كه بندگان خاصّ خدا از آن می¬‏نوشند و از هر جا بخواهند آن را جاری می‏سازند. آن‏ها به نذر خود وفا می‏كنند و از روزی كه شرّ و عذابش گسترده است می¬‏ترسند و غذای (خود) را با اين¬كه به آن علاقه (و نياز) دارند، به مسكين و يتيم و اسير می‏دهند. و می¬‏گويند: ما شما را به خاطر خدا اطعام می¬كنيم و هيچ پاداش و سپاسی از شما نمی¬خواهيم. ما از پروردگارمان خائفيم، در آن روزی كه عبوس و سخت است!

در «الغدير 3/1» 34 نفر از علماي اهل سنّت نام برده شده، که گفته¬اند: حديث متواتر است، که سوره¬ي »هل¬أتيٰ» در باره¬ي علي و فاطمه و حسن و حسين(ع) است.

6 ـ توبه آدم (ع)

قرآن کريم می¬فرمايد: «فَتَلَقَّیٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ؛ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ‏: سپس (حضرت) آدم از پروردگارش كلماتی دريافت داشت؛ (و با آن‏ها توبه كرد) و خداوند توبه او را پذيرفت؛ چرا كه خداوند توبه‏پذير و مهربان است. (سوره بقره، آيه 37)

آيه فوق، که از يك طرف گوشه‏ای از داستان حضرت آدم (ع)را بيان می¬كند، از طرف ديگر دليل مهمّی بر مشروعيّت توسّل است و از طرف سوّم سخن از توبه و بازگشت به سوی خدا دارد، از آيات فضايل خمسه طيّبه (ع)محسوب می¬‏شود.

بعد از ماجرای وسوسه ابليس و دستور خروج آدم از بهشت، آدم چون متوجّه شد كه به خويشتن ستم كرده و بر اثر فريب شيطان از آن محيط آرام و پرنعمت بيرون رانده شده و در محيط پرزحمت‏ و مشقّتبار زمين قرار خواهد گرفت، به فكر جبران خطای خويش افتاد و با تمام وجود متوجّه پروردگار شد. لطف خدا نيز در اين موقع به ياری او شتافت و چنان¬كه قرآن می¬‏فرمايد: ««فَتَلَقَّیٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ‏: آدم از پروردگار خود كلماتی دريافت داشت و با آن توبه كرد و خدا نيز توبه او را پذيرفت.»

در مورد اين¬كه منظور از كلماتی، كه حضرت آدم به آن‏ها متوسّل شد و به درگاه الاهی توبه كرد، تا توبه¬اش پذيرفته شد، بعضی گفته¬اند: اين کلمات بوده است: «رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ‏: پروردگارا، ما به خويشتن ستم كرديم؛ و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نكنی، از زيانكاران خواهيم بود.

بعضی گفته¬اند: اين جملات بوده: «اَللَّهُمَّ لااِلهَ اِلّا اَنْتَ، سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ انِی ظَلَمْتُ نَفْسی فَاغْفِرْ لی؛ اِنَّكَ خَيْرُ الْغافِرينَ. اَللَّهُمَّ لااِلهَ اِلّا اَنْتَ، سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ انِّی ظَلَمْتُ نَفْسی فَارْحَمْنی، اِنَّكَ انْتَ ارْحَمُ الرَّاحِمينَ. اَللَّهُمَّ لاالهَ اِلّا اَنْتَ، سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ، رَبِّ انِّی ظَلَمْتُ نَفْسی، فَتُبْ عَلَیَّ، اِنَّكَ اَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ‏: پروردگارا، خدايی جز تو نيست، تو منزّه¬ای و من به حمد و ستايشت مشغولم. پروردگارا، من به خويشتن ظلم كردم؛ مرا ببخش كه تو بهترين بخشايندگانی. پروردگارا، خدايي جز تو نيست، تو از هر نقص منزّه‏¬ای و من به حمد تو مشغولم، خدای من، من به خويشتن ظلم كردم؛ تو به من رحم كن كه تو بهترين رحم‏كنندگانی. پروردگارا، خدايي جز تو نيست، تو منزّهی و من به حمد تو مشغولم، خدای من! من به خويشتن ظلم كردم، توبه‏ام را بپذير، كه تو توبه‏پذير و مهربانی.

و همه دانشمندان شيعه به علاوه دانشمندان زيادی از اهل تسنّن، از جمله: علّامه بيهقی در كتاب‏ دلائل النّبوّة، علّامه ابن عساكر در مسند، علّامه سيوطی در تفسير الدّرّ المنثور؛ علّامه كاشفی در معارج النّبوّة؛ علّامه ابن المغازلی در مناقب، علّامه نطنزی در خصايص العلويّه، گفته¬اند: منظور از كلمات، حضرت محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسين (ع)است؛ يعنی آدم ع به خمسه طيّبه توسّل جست و آن‏ها را درگاه خداوند شفيع قرار داد و خداوند به بركت آن بزرگواران توبه‏اش را پذيرفت. (به نقل احقاق الحق، جلد 3، ص 78)

احاديث فراوانی در منابع شيعه و اهل سنّت، وجود دارد كه احتمال سوّم را تأييد می¬‏كند؛ هر چند جمع بين هر سه احتمال امكان‏پذير است. بدين معنی كه حضرت آدم به خمسه طيّبه توسّل جست، ولی الفاظ توبه‏اش به همان شكلی كه در دو احتمال ديگر آمده، بوده است.

از جمله ابن مغازلی از ابن عبّاس نقل می¬كند: «سُئِلَ رَسُولُ اللهِ (ص) عَنِ الْكَلِماتِ الَّتی تَلَقَّاها آدَمَ، قالَ: سَأَلَهُ آدَمُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فاطِمَةَ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ الّا ما تُبْتَ عَلَيْهِ فَتابَ عَلَيْهِ:‏ از پيامبر اكرم (ص) سؤال شد: منظور از كلماتی كه آدم آن‏ها را از سوی خداوند دريافت كرد (و به آنها توسّل جست و توبه كرد) چه بوده است؟ رسول اکرم(ص) فرمودند: آدم از خداوند خواست كه به حقّ محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسين توبه او را بپذيرد و خداوند توبه‏اش را پذيرفت. (احقاق الحق، جلد 3، صفحه 76)


کتاب امام و امامت

دکتر رحمت الله قاضیان