علوم مورد نياز كلام.
علم كلام براي اثبات مدّعاهايش به سه علم به عنوان پايه و مقدّمه نياز دارد: منطق، شاخت¬شناسي و فلسفه.
1 ـ منطق: نياز كلام به منطق از آن جهت است، كه منطق طريق تفكّر و استدلال صحيح را مي¬آموزد و علم كلام نيز علمي نظري واستدلالي است كه مي¬خواهد با استدلال و برهان اصول عقايد دين مبين اسلام را تبيين كند و شبهات منكرين و مخالفين اين اعتقادات را با استدلال پاسخ دهد.
2 ـ معرفت¬شناسي: ازآن¬روكلام به معرفت¬شناسي نياز داردكه در کلام مسائلي چون حقيقت¬شناخت، واقع¬نمايي علم، ابزار معرفت، حدود توانائي انسان بر شناخت معرفت و... مورد بررسي قرار می-گيرد؛ و متكلّمين هم از قديم¬الايّام قبل از بحث¬هاي كلامي به بحث در باره شناخت پرداخته¬اند.
3 ـ نياز به فلسفه: كلام در بحث¬هاي خود نياز ضروري به اصطلاحات فلسفي دارد؛ مثلاً محقّق طوسي در «تجريدالعقايد» براي اثبات خدا گويد: «اَلمَوجودُ اِن¬كانَ واجِباً فَهُوَ المَطلوبُ وَ اِلَّا اِستَلزَمَهُ؛ لِاِستِحالَةِ الدَّورِ وَالتَّسَلسُلِ: اگرموجود واجب باشد، مطلوب ثابت مي¬شود؛ وگرنه مستلزم واجب الوجود است؛ زيرا دور و تسلسل محال¬اند». و فهم صحيح اين برهان مبتني بر آگاهي از اصطلاحات: وجوب، امكان و براهين امتناع دور و تسلسل است، كه مسائلي فلسفي¬اند و جاي بحث و بررسي آن¬ها در فلسفه است.
همین¬طور متكلّم بايد علاوه بر احاطه بر منطق و آيات و احاديث، بر روش¬هاي استقرايي و تجربي، تحليل تاريخي، جامعه¬شناسي و نيز از مكاتب و مذاهب فلسفي و كلامي جديد آشنا باشد.
موضوع علم كلام
كلام علمي است، كه با شيوه عقلي ـ نقلي به تبيين و اثبات عقايد ديني مي¬پردازد و به شبهات مخالفان پاسخ مي¬گويد و منظور از عقايد ديني افزون بر اصول دين يعني توحيد، نبوّت، امامت و معاد، مباحثي از قبيل جبر و اختيار، قضا و قدر، كيفيّت پاداش و عقاب، معني رؤيت خدا، شفاعت و حتّيٰ مباحثي مانند فلسفه¬ی تشريع احكام است.
موضوع علم كلام، خود دو قسمت است: يكي تبيين و اثبات مفاهيم اصول عقايد دين با استدلال و برهان؛ و دوّم پاسخگويي به شبهات و اشكالات مخالفين و منكرين اين عقايد.
استدلال بر اصول عقايد دين و پاسخ به شبهات منكرين اين عقايد، از قرآن مجيد آغاز مي¬شود و آن¬گاه بخش بزرگي از احاديث رسول اكرم «صلّی الله عليه و آله و سلّم» و روايات ائمّه¬ی معصومين عليهم السّلام هم به استدلال در مورد اصول عقايد اسلامي و پاسخ به سؤال¬كنندگان يا اشكال¬كنندگان در مورد اين مسائل اختصاص دارد.
علماي اسلامي و متكلّمين و حكما هم در هر عصري به اندازه¬ی وُسع و توان علمي خود، دلايلي بر اثبات اصول عقايد تبيين كرده¬اند و به شبهات منكرين اين امور پاسخ داده¬اند.
ولی بايد دانست شبهات اعتقادي، كه از سوي مكاتب الحادي مطرح مي¬گردد، بايد با ادلّه¬ی عقلي بدان¬ها پاسخ داده شود و نمي-توان با آيه و حديث در رفع شبهات استدلال كرد و اين هم كار علم كلام است.